پرداخت در مبادلات بین المللی

وش های پرداخت  MODES OF SETTLEMENT

فروشنده با درنظر گرفتن میزان اعتمادی که نسبت به طرف معامله خود یعنی خریدار ووضعیت سیاسی – اقتصادی کشور او دارد می تواند روشهای مختلفی را برای انجام معاملاتخود انتخاب کند .

انتخاب هریک از روشها دارای محاسنی برای طرفین است که می تواند قسمی از ریسکمعامله را کاهش دهد و یا باعث تسهیل و سرعت انجام معامله شود.

انواع روشهای پرداخت به قرار زیر است :

1- تجارت بر اساس حساب باز                                      OPEN ACCOUNT

2- بروات وصولی:
      1-2- بروات وصولی ساده CLEAN COLLECTION                             

      2-2-  بروات وصولی اسنادی         DOCUMENTARY COLLECTION

4- اعتبار اسنادی                  DOCUMENTARY LETTER OF CREDIT

5- صد در صد پیش پرداخت                        FULL ADVANCE PAYMENT

 

حال به شرح مختصر هر یک از این روشها مبادرت می گردد :

1- تجارت بر اساس حساب باز OPEN ACCOUNT TRADE                      

در این روش ترتیبی بین خریدار و فروشنده توافق می شود که بدان وسیله خریدار درتاریخ معینی درآینده نسبت به واریز حساب و بدهی خود به فروشنده اقدام نماید .

ترتیب پرداخت ممکن است بدین صورت باشد که مثلا خریدار در پایان هر ماه با یک ماهپس از هر حمل , نسبت به واریز حساب اقدام نماید . ولی در حین این مدت اسناد و کالابرای خریدار مستقیما ارسال می گردد تا به ترتیب مقتضی و در اسرع وقت نسبت به ترخیصکالا اقدام نماید .

مشخصات و شرایط لازم برای انجام تجارت بر اساس حساب باز به قرار زیر است :

الف: فروشنده باید اعتماد کامل به خریدار داشته باشد که در زمان معین شده او نسبتبه پرداخت وجه کالا اقدام خواهد نمود.

ب: فروشنده مطمئن شود که دولت کشور خریدار ,قانونی وضع نمی نماید که بر آن اساسانتقال ارز مربوطه را لغو نموده و یا به تاخیر اندازد.

ج: فروشنده باید دارای نقدینگی کافی باشد که بتواند چنین اعتباری را در اختیارخریدار قرار دهد و یا دسترسی به اعتبارات بانکی برای سرمایه گذاری و تامین مالی وصادراتی داشته باشد.

این روش پرداخت مطلوبترین روش از نظر خریدار می باشد زیرا که او پس از دریافتکالا و اطمینان از این که آن کالا کاملا طبق شرایط مورد نیاز اوست در زمان معیننسبت به پرداخت اقدام خواهد نمود و از نظر قانونی نیز محدودیت خاصی وجود ندارد بلکهتنها بر اساس حسن اعتماد متقابل کار انجام می پذیرد.

اما برای فروشنده این راه دارای بالاترین ریسک بوده و در صورتی به این روش بایداقدام نماید که شرایطی که در فوق ذکر گردید برای او متحقق شده باشد و در غیر اینصورت باید از این کار خودداری نماید .البته این روش بیش از روشهای دیگر به انجامسریعکار کمک و آن را تسهیل می نماید.حدود ۶۰ درصد تجارت بین انگلیس کشورهای عضوبازار مشترک اروپا بدین طریق انجام می پذیرد .

2- برات وصولی :

خرید کالا برمبنای اسناد وصولی برای خریدار ریسک و خطر کمتری دربر دارد در حالیکه فروشنده با ارسال کالا و اسناد و پذیرفتن دریافت وجه آن در آینده پس از قبولخریدار خود را در معرض خطر بیشتری نسبت به فروش بر مبنای اعتبارات اسنادی قرار میدهد و لذا می توان گفت که این نوع شرط پرداخت حد وسط بین تجارت براساس حساب باز OPEN ACCOUNT TRADE و اعتبار اسنادیCREDIT DOCUMENTARY می باشد.

مواردی که ذینفع (فروشنده) می بایست قبل از انعقاد این قرارداد و تنظیم اسناد به صورت برات وصولی مدنظر قراردهد:
- داشتن روابط تجاری خوب و مطمئن با خریدار و اطمینان به حسن شهرت وی.

- ثبات شرایط سیاسی،‌اقتصادی و حقوقی در کشور خریدار.

- عدم محدودیت ورود کالا و خروج ارز در کشور خریدار.

با توجه به موارد ذکر شده می توان گفت در این گونه معاملات ریسک بیشتری متوجه فروشنده می باشد.

 

تعریف وصولی DOCUMENTARY COLLECTION

ساده ترین تعریفی که برای اسناد وصولی می توان نمود آن است که بانکی به نمایندگیاز طرف فروشنده اسناد حمل را هنگامی در اختیار خریدار قرار می دهد که خریدار وجه اسناد را بپردازد و چنانچه اسناد حمل در مقابل قبولی برات مدت دار باشد, برات مدتدار را قبولی نویسی نماید. البته بایستی توجه نمود که فروشندگان هنگامی کالای خودرا برمبنای اسناد وصولی می فرستند که اطمینان به وصول وجه اسناد داشته و نسبت به ثبات اقتصادی و عد تغییر مقررات ارزی کشور خریدار مطمئن باشند. طرفین بروات و اسنادوصولی :

الف : فروشنده PRINCIPAL , DRAWER , EXPORTER , SELLER

ب:   بانک کارگزار فروشنده  REMITTING BANK , PRINCIPALS BANK

ج:    بانک کارگزار خریدار   COLLECTING BANK

د:     خریدار DRAWEE , IMPORTER , BUYER 

مراحل انجام کاردر اسناد وصولی

1- فروشنده پس ازعقد قرارداد و اعلام قبولی خریدار, کالای خود را برای حمل ارسالداشته و اسناد مربوطه را به ضمیمه دستور وصول که به آن COLLECTION ORDER می گویندجهت وصول برای بانک کارگزار خود ارسال می نماید.

2-  بانک کارگزار فروشنده یا REMITTING BANK اسناد رسیده را با دستور وصول مربوطهمقابله نموده و پس از اطمینان از صحت تعداد اسناد فرستاده شده با دستور وصول, وکنترل مبلغ اسناد با سیاهه و همچنین برات ارسال شده, دستورات مندرج در دستور وصولفروشنده را روی فرم خود که به آن دستورالعمل یا SCHEDULE می گویند منعکس نموده وبرای بانک کارگزار خریدار یا بانک وصول کننده وجه ارسال می دارد.

3-  بانک کارگزار خردار یا COLLECTING BANK پس از کنترل ظاهری اسناد یادستورالعمل داده شده توسط بانک کارگزار فروشنده و ضمن اعلام وصول اسناد به بانککارگزار فروشنده, کپی سیاهه را همراه آگهی براتگیر برای خریدار کالا (DRAWEE) ارسالمی نماید و اعلام می دارد چنانچه اسناد مورد قبول است نسبت به قبولی نویسی یا واریزوجه اسناد (حسب مورد) اقدام نماید. (اگهی براتگیر عبارت است از نسخه دوم برگ اعلاموصول اسناد به بانک کارگزار فروشنده, نام فروشنده, نام خریدار, مدت برات, مبلغ براتیا اسناد وصولی, مقدارکالا , شرح خلاصه کالا, شماره و تاریخ بارنامه, مقصد کالا, نوع بارنامه و این که اسناد در مقابل قبول برات بایستی تسلیم خریدار گردد یا این کهخریدار بایستی وجه اسناد را پس از رویت برات بپردازد, قید می کند).

باید اضافه نمود که طبق ماده ۲ مقررات متحدالشکل برای وصولی ها (نشریه ۳۲۲ اطاقبازرگانی بین المللی) بانکها هیچ گونه مسئولیتی در مورد بررسی اسناد نداشته و فقطمسئول کنترل تعداد نسخ اسناد ارائه شده با دستور وصول می باشند.

4-  خریدارDRAWEE یا پس از بررسی پروفرما و سیاهه فروشنده چنانچه اسناد مربوطهمورد قبول باشد از بانک کارگزار خود درخواست می کند که وجه اسناد مربوطه را پس ازظهر نویسی در اختیار او جهت ترخیص کالا از گمرک قرار دهد.

موضوع دیگری که در رابطه با اسناد وصولی باید ذکر گردد و اهمیت آن بیشتر از نقطهنظر عملیات حسابداری داخلی بانک کارگزار می باشد, آن است که , بانک کارگزار بهمیزان اسناد وصولی دریافت شده اقدام به صدور یک سند انتظامی می کند.

صدور چنین سندی بر این اساس است که بانک مربوطه در هر زمان از کل بروات دیداری ویا مدت دار که از طریق بانک در دست اقدام می باشد و برای مشتریان ارسال گردیده است, آگاه باشد. صدور سند انتظامی یک حساب آماری است که هم توسط بانک کارگزار خریدار وهم توسط بانک کارگزار فروشنده انجام می پذیرد.

برای صدور سند انتظامی جهت ارزهای مختلف, نرخ ثابتی را برای هر ارز مشخص می کنندکه با نوسانات نرخهای ارز تغییر نمی کند. مثلاً این نرخ برای دلار ۷۵ ریال و برایمارک ۱۸ ریال می باشد .

انواع بروات وصولی

1-2-  بروات وصولی ساده   (CLEAN DRAFT)CLEAN COLLECTION

براساس توافق بین طرف ایرانی مبنی بر طلب مشخصی از طرف خارجی، طرف ایرانی نسبت به صدور یک فقره برات ساده اقدام و نسبت به ارائه آن به شعب ارزی بانک جهت اعلام قبولی و وصول در سررسید مشخص ( دیداری / مدت دار) اقدام نموده و این بانک پس از اخذ کارمزدهای مربوطه و هزینه پست و هزینه ابطال تمبر برات نسبت به ارسال برات به کارگزار خود در کشور طرف خارجی اقدام و طرف خارجی پس از رویت برات در صورت قبولی نسبت به امضاء آن اقدام و در صورت پرداخت وجه در سررسید مشخص، وجه به حساب طرف ایرانی واریز خواهد شد و در صورت عدم پرداخت وجه برات در سررسید، برات واخواست گردیده و به طرف ایرانی جهت انجام اقدامات قانونی تسلیم می گردد .

در این روش بر اساس توافقی که بین فروشنده و خریدار صورت می گیرد , فروشنده کالارا برای خریدار حمل نموده و اسناد حمل آن را مستقیما برای وی می فرستد . سپس برمبنای اسناد حمل , برات ساده ای را عهده خریدار کشیده و از طریق بانک خود یامستقیما برای بانک خریدار جهت  اعلام قبولی و وصول در سر رسید مشخص(دیداری یا مدت دار )نسبت به واریز آن اقدام نماید. و این بانک پس از اخذ کارمزدهای مربوطه و هزینه پست و هزینه ابطال تمبر برات نسبت به ارسال برات به کارگزار خود در کشور مقصد اقدام و خریدار پس از رویت برات در صورت قبولی نسبت به امضاء آن اقدام و در صورت پرداخت وجه در سررسید مشخص، وجه به حساب فروشنده واریز خواهد شد و نظر به این که اسناد حمل به نامخریدار است خریدار کالا را از گمرک ترخیص نموده و پس از دریافت آگهی برات گیر از بانکخود مبنی برپرداخت وجه برات ، نسبت به کارسازی آن اقدام می نماید ودر صورت عدم پرداخت وجه برات در سررسید، برات واخواست گردیده و به فروشنده جهت انجام اقدامات قانونی تسلیم می گردد .

این روش از بسیاری از لحاظ شبیه روش اول بوده و میزان ریسک آن برای فروشنده اندکی ازروش قبلی می باشد چرا که از طریق بانک می تواند دریافت وجه را پیگیری کند و تاحدودی نیز از نظر حقوقی این مطلب قابل پیگیری است . این روش نیز برای خریدار مانندروش قبل نحوه مناسب و بدون خطری می باشد چون پس از دریافت کالا باید نسبت به پرداختوجه اقدام بنماید .

2-2-بروات وصولی اسنادی  DOCUMENTARY COLLECTION

در این روش اسنا د حمل نیز به همراه برات ارسال می گردد . این روش می تواندحاشیه امنیت زیادتری را نسبت به دو روش قبل برای فروشنده به همراه داشته باشد چوناسناد از طریق بانک ارسال داشته و می تواند دستور لازم را مورد نحوه آزاد سازیاسناد تنها در مقابل پرداخت , بدهد .

این روش از نقطه نظر خریدار نسبت به دو روش قبل از مطلوبیت کمتری برخوردار استچون بر اساس دستور فروشنده به بانک کارگزار , خریدار تنها د رصورتی اسناد حمل رادریافت خواهد نمود که قبولی خود را حداقل اعلام نماید . ولی به هر حال نسبت به روش اعتبار اسنادی برای خریدار مطلوبتر است چون کالا حمل شده و در کشور خریدار می باشد .

انواع بروات وصولی از نظر زمان پرداخت:

1-  بروات اسنادی وصولی دیداری

2- بروات اسنادی وصولی مدت دار

1-  بروات اسنادی وصولی دیداری  DOCUMENTS AGAINST PAYMENT (D/P)

بروات دیداری معمولاً در فرم آگهی برات با کلمه SIGHT و یا DOCUMENTS AGAINST PAYMENT (D/P) نشان داده می شود. در این حالت فروشنده در فرم دستور وصولخودCOLLECTION ORDER , از بانک کارگزار خود می خواهد که برات و اسناد را در مقابلپرداخت وجه در اختیار خریدار قرار دهد. لذا بانک کارگزار خریدار هنگامی اسناد را دراختیار خریدار قرار می دهد که خریدار وجه آن را پرداخت کرده باشد. بعضی مواقع ممکناست فروشنده اسناد خود را بدون برات برای خریدار از طریق بانک ارسال نماید. به طورکلی هنگامی که اسناد وصولی به همراه برات برای خریدار ارسال می گردد, بانک خریدارباید بر اساس تعرفه مقرر کشور خود نسبت به الصاق تمبر به نسبت بمبلغ اسمی برات درظهر آن اقدام نماید ( در حال حاضر این نسبت در کشور ما ۵ در هزار ارزش برات است)بنابراین هنگامی که اسناد وصولی بدون همراه داشتن برات ارسال شود, خریدار از پرداختهزینه فوق معاف خواهد بود. در اینجا تذکر این نکته ضروری است که ارسال برات بههمراه اسناد از نظر پوشش قانونی و حقوقی برای فروشنده دارای مزیت می باشد که شرح آنبعداً خواهد آمد.

به هر حال بانک کارگزار خریدار هنگامی اسناد وصولی را در اختیار خریدار قرار میدهد که خریدار وجه اسناد را بپردازد.

2- بروات اسنادی وصولی مدت دار(DOCUMENTS AGAINST ACCEPTANCE(D/A

در این حالت فروشنده بر اساس قرارداد منعقده با خریدار همراه اسناد خود, براتمدت دار, ۶۰ , ۹۰ یا ۱۸۰ روزه یا … ارائه می نماید و از بانک کارگزار خود می خواهدکه پس از قبولی نویسی برات مورد اشاره توسط خریدار, اسناد را به خریدار تحویل دهد. بانک کارگزار خریدار برات مدت دار را همراه یک برگ سیاهه و فرم آگهی براتگیر که درآن با علامت DOCUMENTS AGAINST ACCEPTANCE: D/A

مشخص شده و معمولاً تاریخ دقیق سررسید برات نیز در آن قید شده است برای خریدارجهت قبولی نویسی ارسال می دارد. خریدار پس از بررسی, برات مورد بحث را قبولی نویسینموده و به بانک کارگزار خود تحویل می دهد. سپس اسناد حمل را دریافت و نسبت بهترخیص کالا از گمرک و فروش آن اقدام می کند. بانک کارگزار خریدار بر طبق دستوراتصادره توسط بانک کارگزار فروشنده, ممکن است برات را تا هنگام پرداخت نزد خود نگاهدارد و یا آن که برات و یا بروات قبولی نویسی شده را برای بانک کارگزار فروشندهارسال نماید. در حالت اخیر بانک کارگزار فروشنده معمولاً ۲ تا ۳ هفته قبل ازسررسید, برات قبول نویسی شده را برای بانک کارگزار خریدار جهت وصول ارسال می دارد. بانک کارگزار خریدار مجدداً ضمن ارسال آگهی براتگیر و اعلام زمان پرداخت, از خریدارمی خواهد وجه برات را در روز سررسید کارسازی نماید. چنانچه خریدار وجه برات را درروز سررسید در اختیار بانک کارگزار خود قرار دهد, وی نیز نسبت به پرداخت آن بهفروشنده از طریق بانک کارگزار خود اقدام, می نماید.

در اینجا لازم است یادآوری گردد که بانک کارگزار خرید علی رغم این که اجرا کنندهدستورات فروشنده بوده وبه خریدار ابلاغ می نماید که وجه برات دیداری و یا برات مدتدار قبولی نویسی شده را در سررسید بپردازد, ولی چنانچه خریدار از پرداخت وجه براتخودداری نماید, طبق ماده ۲ مقررات متحدالشکل اسناد وصولی (نشریه ۳۲۲ اطاق بازرگانیبین المللی), هیچگونه مسئولیتی متوجه آن بانک نخواهد بود.

 

واخواست اسناد PROTEST 

تعریف: واخواست یا پروتست بمعنای ارائه رسمی مجدد برات از طریق محاکم قانونی جهتپرداخت یا قبولی (پس ازنکول آن) می باشد. طبق ماده ۲۹۳ قانون تجارت اعتراض نامهبرات باید در یک نسخه تنظیم و بموجب امر محکمه توسط مأمور اجرا ابلاغ گردد.

دلائل تقاضای واخواست برات به قرار زیر است:

1- نگهداری حق برگشت قانونی بر علیه براتکش و ظهرنویسی کنندگان برات (این هنگامیاست که برات قبلاً تنزیل و یا معامله شده است).

2-به عنوان اولین قدم جهت طی مراحل قانونی بر علیه خریدار کالا یا براتگیرهنگامی که برات دیداری پرداخت نشده یا برات مدت دار توسط خریدار قبولی نویسی شدهولی در سررسید پرداخت نشده است.

واخواست برات به اعتبار خریدار کالا در کشور او و کشور فروشنده صدمه می زند ولذا در پاره ای مواقع, ترس از عمل واخواست خریدار را به خاطر حفظ آبرو و حیثیتمجبور می کند که قبل از عمل قانونی واخواست, وجه برات را پرداخت نماید.

لیکن مسئله اصلی هنگامی است که برات پرداخت نمی شود و واخواست می شود. در اینصورت فروشنده با مشکلات زیر روبرو است.

الف- برات واخواست شده اما به براتگیر نمی توان برای تعقیب دسترسی پیدانمود.

ب- برات واخواست شده اما براتگیر اصولاً پولی ندارد که پرداخت نماید.

ج- برات واخواست شده و براتگیر دلائل خوبی جهت عدم پرداخت و یا عدم قبولی دراختیار دارد که به دادگاه ارائه نماید. در این حالت فروشنده نمی تواند ضرر خودجبران نماید و یا آن که علاوه بر کلیه هزینه ها, هزینه واخواست نیز به مبلغ زیاناضافه شده و در نتیجه خسارات بیشتری را متحمل خواهد گردید.

لازم به ذکر است که تا مدت کوتاهی پس از سررسید می توان برات را واخواست نمود وچنانچه این مدت سپری شود قانوناً امکان واخواست نیز از بین می رود. چون هزینهواخواست زیاد است, در بعضی از کشورها به جای واخواست نیز از بین می رود. چون هزینهواخواست زیاد است, در بعضی از کشورها به جای واخواست نیز از بین می رود. چون هزینهواخواست زیاد است, در بعضی از کشورها به جای واخواست توسط محاضر و یا دادگستری یکاخطاریهNOTING  به خریدار داده می شود. این اخطاریه اولین قدم جهت واخواست محسوب شدهو خیلی ارزانتر از واخواست تمام می شود . ضمناً بعد از مدت قانونی نیز فروشنده میتواند پس از اخطاریه , واخواست نماید . لازم به یادآوری است که مهلت اعتراض (واخواست) طبق ماده ۲۸۰ قانون تجارت جمهوری اسلامی ایران ده روز از تاریخ سررسیدبرات می باشد.

3- اعتبار اسنادیDOCUMENTARY CREDIT 

در این روش صادر کننده , وجه کالارا تنها پس از ارائه اسناد حمل به بانکی درکشور خود ( مطابق با شرایطی که در اعتبار اسنادی ذکر شده است )دریافت خواهد نمود وبدین وسیله ریسک عدم پرداخت از طرف خریدار حذف می گردد . این روش بیشتر به نفعفروشنده بوده و منافع او را در نظر دارد چرا که او تنها با ارائه اسناد مطابق باشرائط اعتباربه بانک, می تواند وجه آن را دریافت دارد و در این حالت خریدار هیچکنترلی بر کالا ندارد و حتی ممکن است در بیشتر موارد در حالی که هنوز کالا به کشورخریدار نرسیده ، فروشنده وجه آنرا با ارائه اسناد مطابق با شرایط اعتبار , از بانکدریافت دارد .

دراین حالت خریدار ریسک بیشتری را متقبل شده است و تنها با تنظیم شرایط اعتباریمحکم , می تواند نسبت به دریافت کالا اطمینان خاطر بیشتری پیدا کند . فروشنده ریسکعدم پرداخت از جانب خریدار و یا احیانا ریسک برقراری کنترل ارزی در کشور خریدار ودر نتیجه عدم دریافت وجه کالا را بدین وسیله حذف می نماید . نکته ای که در این روشبه نفع خریدار می باشد آن است که فروشنده برای دریافت وجه کالایش حتما باید تمامشرایط مندرج را در اعتبار اسنادی را رعایت نماید و در صورت ارائه اسنادحمل کالامغایر با شرایط اعتبار , نمی تواند وجه کالا را دریافت دارد . در هر صورت به طورکلی می توان گفت که در مقایسه با روشهای دیگر سیستم پرداخت در اعتبار اسنادی بهگونه ای است که علی رغم وجود نقاط ضعف , تقریبا موازنه منافع را بر قرار نموده و میتواند منافع هر دو طرف معامله را حفظ نماید .

 

4-  پیش پرداخت FULL ADVANCE PAYMENT  

در این روش قبل از صدورکالا، وجه آن از طرف خریدار به فروشنده پرداخت می گردد . واضح است که در این روش کمترین مطلوبیت و بیشترین ریسک را برای خریدار در برداشته در حالی کهاز جانب دیگر بهترین و مطمئن ترین حالت فروش برای فروشنده کالاخواهد بود . البته در بعضی موارد برای ایجاد تامین مالی علاوه بر ایجاد اطمینانخاطر د رفروشنده تلفیقی از روش پیش پرداخت و اعتبار اسنادی مورد استفاده قرار میگیرد , بدین ترتیب که درصدی از مبلغ کل قرارداد به صورت پیش پرداخت و بقیه هنگامآماده شدن کالا در مقابل ارائه اسناد حمل , پرداخت می شود .

باید توجه داشت در صورت استفاده از روش پیش پرداخت تضمین کافی باید از فروشندهدریافت شود که این تضمین می تواند به صورت ضمانتنامه باشد , به هرحال بررسی کافی درمورد وضع کشور فروشنده چه از نظر اقتصادی و چه سیاسی ضروری است . بنابراین روشهاییکه فوقا ذکر گردید به ترتیب از مطلوبترین و کم خطرترین روش برای خریدار که پرخطرترین روش برای فروشنده میباشد آغاز شده و به آخرین روش که مطلوبترین روش برایفروشنده و پر خطر ترین روش از نظر خریدار می باشد , ختم می گردد و لذا بر اسا سشرایط موجود و به هنگام عقد قرارداد , خریدار و فروشنده باید در انتخاب یکی ازروشها به توافق برسند .